Trend: "Orta Asya'da 'Kritik Hammadde' Oyunu"

Trend Ajansı'ndan İnqılap Mammadov'un Analiz Yazısı

Mevcut jeopolitik ortamda, başta ABD ve Avrupa Birliği olmak üzere dünyanın önde gelen ülkeleri, kritik hammaddelerin temininde ciddi zorluklarla karşı karşıya. Avrupa Birliği ve Amerika bu alandaki bazı hükümetlerle işbirliğini derinleştirmeye başlarken, bu hükümetlerden biri de Özbekistan.

5 Nisan 2024'te Özbekistan ve Avrupa Birliği, hayati önem taşıyan ham emtialar için sürdürülebilir değer zincirleri oluşturmaya yönelik bir mutabakat zaptı imzaladı. Anlaşmanın Özbekistan'ın madencilik endüstrisinin gelişimine etki oluşturmasının yanı sıra Avrupa Birliği'ne bakır ve molibden gibi mineraller sağlaması da amaçlanıyor. Bir sonraki adımda taraflar bir çalışma stratejisi geliştirmek için işbirliği yapacaklar.

Son yıllarda başta Fransa ve Almanya olmak üzere Avrupalı ​​devlet temsilcileri Özbekistan başta olmak üzere Orta Asya ülkelerine giderek artan ziyaretlerde bulundu.

Örneğin Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un 2 Kasım 2023'te Özbekistan'a yaptığı ziyarette stratejik sorunlara değinildi. Öte yandan Almanya'nın ekonomik hedefleri arasında Özbekistan'da faaliyet gösteren çok uluslu şirketlerin sayısının artırılması ve yeni yatırım fırsatlarının genişletilmesi yer alıyor. Olaf Scholz ve Shavkat Mirziyoyev arasındaki son görüşme, 9 milyar dolarlık ticaret, yatırım ve teknoloji anlaşmasının imzalanmasıyla sonuçlandı.

Bu kez tarihi "Büyük Oyun"un bağımsız katılımcısı haline gelen Orta Asya ülkeleri için artık geniş fırsatlar var. Ancak bölgedeki güçlerin çıkarlarının farklı olması bağımsız devletler için de ek riskler oluşturuyor. Burada jeopolitik dengeyi etkileyen faktörlerden biri de kritik hammadde rezervlerinin varlığıdır. Büyük güçler arasında kritik hammaddeler konusunda ciddi bir çatışma yaşanıyor ve bu durumun gelecekte de devam edeceği öngörülüyor.

Avrupa'nın, çatışma halindeki Rusya'dan gelen kritik hammaddelere olan bağımlılığını azaltma çabaları ve Çin'in bu alanda dünyanın tüketicilerinden biri olması, resmi Brüksel için zorluk teşkil ediyor.

Kritik hammaddelere sahip Özbekistan neden AB'nin stratejik ortağı oluyor?

Kritik ham malzemeler veya ham kaynak metalleri, cıva lambaları, lazerler, mikrodalga filtreler, pil elektrotları, nükleer piller vb. gibi birçok stratejik ve kritik uçak bileşeninin yanı sıra yenilenebilir enerji ekipmanlarının (güneş enerjisi) üretiminde kullanılmaktadır. paneller, rüzgar türbinleri, elektrikli arabalar). Avrupa için, yeni yatakları keşfetmektense, Sovyet döneminde zaten araştırılmış ve onaylanmış yatakları kullanmak daha karlı.

Batı'nın Özbekistan'a olan ilgisinin artmasının nedenlerinden biri de zengin bakır yataklarıdır. Aynı zamanda AB'nin iklim hedeflerine ulaşma çabaları tehdit altındayken Brüksel alternatif çıkış yolları bulmaya çalışıyor.

Doğrulanan açık kaynak bilgilerine göre ham kaynak yatakları Çin, Hindistan, Rusya ve Brezilya'da bulunmaktadır. Batı basınında yer alan haberlere göre Çin, ham metal üretimindeki hakimiyetini sürdürmekte ve rekabet yaratmaktadır. Bunu bir tehdit olarak gören Avrupa Birliği, bu nedenle Orta Asya bölgesindeki devletlerle yeni düzenleme ve projelere odaklanıyor.

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Parlamento'da yaptığı konuşmalardan birinde şunları söyledi: "Lityum ve ham toprak metalleri yakın zamanda petrol ve gazdan daha önemli hale gelecek. Yalnızca ham toprak metallerine olan talebimiz 2030 yılına kadar beş kat artacak. tıpkı petrol ve gazda olduğu gibi bağımlılık." Bu nedenle Avrupa kesinlikle bu kaynakların yeni ve güvenilir bir tedarikçisini arıyor. Bütün bunlar göz önüne alındığında, Orta Asya yeni bir küresel oyuncu olarak dikkat çekiyor ve Özbekistan'ın yanı sıra Kazakistan da yabancı yatırımcıların ülkeye akınına kapı açıyor.

Taşıma lojistiği stratejik öneme sahiptir.

Batı dünyası için hayati önem taşıyan hammaddelerin taşınmasında, istikrarlı nakliye yönleri konusu doğal olarak özellikle önem kazanmaktadır. Bu nedenle Orta Asya'dan Avrupa'ya kritik hammadde tedariğinin Azerbaycan üzerinden gerçekleştirilmesi en uygun ve güvenli seçenek olarak değerlendirilebilir. Taraflar henüz bu konuyla ilgili basına resmi açıklamalarda bulunmadı. Avrasya'da devam eden küresel değişimleri de hesaba katarsak, Rusya Federasyonu üzerinden geçen geleneksel hattın, Ukrayna'da devam eden savaş nedeniyle artık geçerliliğini yitirdiği görülmektedir.

Öte yandan resmi Tahran ile Batı arasındaki ilişkilerin tarihsel olarak öngörülemez doğası göz önüne alındığında, İran'dan geçebilecek bir ulaşım koridorunun sürdürülebilir olmayacağı açıktır. Dolayısıyla Batı'ya hammadde ihracatının, Trans-Hazar Uluslararası Taşıma Rotası olarak da bilinen Orta Koridor projesi çerçevesinde gerçekleştirilmesi muhtemel. Nitekim bu durumda Azerbaycan'ın istikrarlı, güvenilir ve gerekli altyapı yeteneklerine sahip bir geçiş ülkesi olarak rolü ve önemi artıyor ve resmi Bakü bu stratejik projeyi destekliyor.

Böylece Avrupa için hayati önem taşıyan hammaddelerin Orta Asya ülkelerinden Batı'ya sürdürülebilir ihracatı tam olarak Azerbaycan üzerinden gerçekleştirilebilir.

AVRUPA BİRLİĞİ (AB) KRİTİK HAMMADDELER YASASI

Kritik Hammaddeler Yasası, 34 hammaddeyi AB için "kritik", 17 tanesini de "stratejik" olarak belirlemekte; bu hammaddelerin yıllık tüketiminin %10'unun AB'deki üretimle karşılanmasını, %40'ının AB içinde işlenmesini ve %25'inin de geri dönüşümle elde edilmesini hedeflemektedir.

Kritik maddelerin en önemlileri Galyum, İndiyum, Germanyum, Neodimiyum, Platinyum, Tantalyum, Gümüş, Kobalt, Paladyum, Titanyum, Bakır, Rutenyum.

Niobyum, Antimuan ve Krom olarak kabul ediliyor.

KRİTİK HAMMADDELERDEN BAZILARININ KULLANIM ALANLARI

Antimuan: ATO, mikrokapasitörler

Kobalt: Lityum-iyon bataryalar, sentetik yakıtlar

Galyum: İnce katmanlı fotovoltaikler, IC, WLED

Germanyum: Fiber optik kablo, IR optik teknolojileri

İndiyum Ekranlar, ince katmanlı fotovoltaikler

Platin: (PGM) Yakıt hücreleri, katalistler

Paladyum: (PGM) Katalistler, deniz suyu tuzluluğunun giderilmesi

Niobiyum: Mikro kapasitörler, demir alaşımları

Neodimiyum: (nadir toprak) kalıcı mıknatıslanma, lazer teknolojisi

Tantalyum: Mikro kapasitörler, medikal teknoloji